Stadterweiterung Stettin 1910 / 11 - Zmiana obszaru własności miasta i granic administracyjnych z 1911 roku
druk H. Sarana, Szczecin, oryginał druk wielobarwny, skala 1: 30 000, Archiwum Państwowe Szczecin, zbiór kartograficzny, sygn. 833
Działania władz miejskich zmierzające do powiększenia obszaru administracyjnego stanowią powszechną w końcu XIX w. tendencję inkorporacji do miasta terenów sąsiadujących. Przyłączanie obszarów ościennych było często uprawomocnieniem długotrwałych związków ekonomicznych i demograficznych zachodzących pomiędzy ośrodkiem i jego otoczeniem. W rejonach przedmiejskich wyrastały konkurencyjne osiedla mieszkaniowe, gdzie zagospodarowanie terenu odbywało się niezależnie od miasta i przy znacznie korzystniejszych obciążeniach podatkowych z tytułu przynależności do gminy. Westend i Neu Westend stanowiły przykłady komfortowych osiedli, które przyczyniły się do migracji przedstawicieli wyższych sfer mieszczaństwa i inteligencji poza miasto i ograniczyły wpływy podatkowe warstw o wyższym statusie ekonomicznym. Kapitał produkcyjny także był lokowany poza granicami miasta: na Żelechowej, Golęcinie, Gocławiu, Stołczynie, Skolwinie, Żydowcach, Zdrojach: stocznie, fabryki chemiczne, cementownie, młyny parowe, olejarnia, huta, papiernia, fabryka nawozów sztucznych, liczne cegielnie.
Dokonywało się powolne przekształcanie Starego Miasta z dzielnicy mieszkalno - usługowej na centrum handlowo-usługowe. Priorytetowym zadaniem Fridricha Ackermanna, nadburmistrza Szczecina od 1907 r., była komunalizacja gruntów zarówno w obrębie miasta jak i pozyskiwanie gruntów przedmiejskich w celu ich scalania i wyrównywania przebiegu linii granicznej. Celem wykupu gruntów było zapewnienie mieszkańcom Szczecina terenów rekreacyjnych w pobliskich lasach. Ponadto należało wyznaczyć lokalizacje dla obiektów użyteczności publicznej oraz rezerwy terenowe dla perspektywicznych inwestycji miejskich. Strategiczne zadanie stanowiła budowa na terenie miasta osiedli o charakterze podmiejskim z zabudową jednorodzinną, ponieważ utrzymująca się po 1900 r. nadprodukcja małych mieszkań w zabudowie wielorodzinnej wywołała załamanie rynku mieszkaniowego.
Prezentowany plan został opracowany w Miejskim Urzędzie Pomiarów i przedstawia stan projektów zmian terytorialnych na 23 października 1910 roku. Jako podkładu użyto standardowego „planu miasta i okolic” w skali 1:30 000, odręcznie naniesiono projektowane zmiany. O praktycznym wykorzystaniu istniejącego drukowanego podkładu świadczą odręczne notatki i podpis urzędnika Schultze, zapewne odpowiedzialnego za jego ostateczny kształt. Planowano powiększenie granic w kierunku zachodnim Osowa (Wussow, nie obejmując go jednak), Świerczewa (Schwarzow), Krzekowa (Kreckow) i Gumieniec (Scheune), te dwa ostatnie również poza granicami miasta), a także Niebuszewa (Zabelsdorf), które w całości miało znaleźć się w Szczecinie.
Aktualny zasięg miasta ukazany jest grubą zieloną linią. Kolorem żółtym oznaczono posiadłości (ziemskie) miejskie, które częściowo miały zostać włączone w granice administracyjne nowego Szczecina. Nowe granice miasta oznaczono grubą czerwoną linią. W myśl tych założeń przyłączono do miasta 1050 ha powierzchni i powiększono liczbę ludności o prawie 1 300 osób.
Co ciekawe, w myśl tego projektu miano włączyć do miasta zarówno grunty miejskie jak i sąsiednie okręgi (wyróżnione kolorem ciemnoróżowym) – Niebuszewo, Łękno (Neu – Westend) i Pogodno (Braunsfelde). Powiększenie granic miasta wymusiło również delimitację granic pomiędzy Niebuszewem, Arkońskim (Eckerberg), Osowem, Krzekowem i Świerczewem (granice oznaczone cienką zieloną linią).
Dzielnice Drzetowo, Niemierzyn i miasto Grabowo pokazane są jako integralna część Szczecina, ponieważ ich przyłączenie nastąpiło znacznie wcześniej, tj. w 1900 r. Inkorporacja spowodowała przyrost o około 35 000 nowych obywateli.
Włączanie do miasta nowych dzielnic wiązało się z ogromnymi nakładami finansowymi, min. zakupem gruntów, odszkodowaniem dla powiatu Randow, który stracił część posiadłości i związanych z tym wpływów podatkowych, scalaniem planów, stworzeniem odpowiedniej infrastruktury komunalnej. Ponoszone wydatki zmuszały władze miasta do rezygnacji z wielu zamierzeń inwestycyjnych.
Plan obrazuje także postęp zabudowy śródmieścia. Plac Grunwaldzki otrzymał kompletną obudowę kwartałami w promieniu ulic Wielkopolskiej, Obrońców Stalingradu i al. Wyzwolenia. Zabudowa śródmieścia dotarła do wschodniej pierzei al. Piastów. Quistorp zrealizował Nue – Westend i rozpoczął budowę kolejnego osiedla willowego Braunsfelde – Pogodno, tym razem ofertę adresował do klasy średniej. Pierwsze domy powstały wzdłuż wytyczonych prostopadle do ul. Mickiewicza ulic – Wieniawskiego i Konopnickiej oraz przecinających je ul. St. Kostki i Syrokomli.
Na planie widoczny jest cmentarz komunalny, założony w 1890 r. pomiędzy szosą do Berlina, linią kolejową a granicą miasta ze wsią Gumieńce, który został otwarty w 1901 r. Widoczne są także plany rozbudowy cmentarza. W pierwszym etapie nekropolia zajmowała powierzchnię 64 ha, a jego twórcami byli: architekt miasta W. Meyer – Schwartau (także autor projektu kaplicy głównej i zespołu bramy głównej) i architekt zieleni G. Hannig (dyrektor cmentarza). Szczecińską nekropolię zaprojektowano z wielką dbałością o formę parkowo - krajobrazową i architektoniczną, tworząc kompleks porównywalny z ówczesnymi największymi cmentarzami w Hamburgu i Wiedniu i określony jako „dzieło sztuki ogrodniczej”.
Powstanie portu wolnocłowego na Łasztowni uwolniło nabrzeże Fortu Leopolda od planowanej funkcji przemysłu portowego. W 1901 r. po wieloletnich negocjacjach z administracją rządową i debatach nad projektem architekt miasta ostatecznie zatwierdził rozplanowanie ulic na obszarze Fortu Leopolda – dzisiejszego zespołu Wałów Chrobrego. Projekt zakładał monumentalne ukształtowanie przestrzeni o wysokim standardzie zabudowy w celu wytworzenia prestiżowej dzielnicy mieszkalnej z zespołem obiektów publicznych, reprezentacyjnych gmachów i przestrzeni zwróconych frontem do Odry. Efekt osiągnięto z wykorzystaniem wyjątkowych walorów krajobrazowych, szerokich perspektyw, które kontrastowały ze stłoczoną zabudową Starego Miasta oraz otoczeniem zieleni dawnych stoków umocnień i cmentarzy (obecnego parku Żeromskiego). Zrezygnowano z pierwotnie projektowanych obszernych kwartałów handlowych w pasie nadrzecznym z uwagi na obniżenia rangi przeładunkowo – komunikacyjnej nabrzeża. Wschodnią wysoczyznę dawnego fortu (16-metrową różnicę poziomów) skomponowano jako symetryczny układ tarasów, skarp i monumentalnych schodów. Nabrzeże zaplanowano jako dwa wydłużone place targowe. Komunikację pomiędzy dwoma skrajnymi poziomami zapewniały jezdnie o charakterystycznej serpentynowej linii, symetrycznie obejmując zespół zabudowy. Na zewnętrznych narożach górnej promenady zaplanowano budowę pawilonów rekreacyjnych, z których jednak zrezygnowano. Front zabudowy od strony Odry miał tworzyć ciąg reprezentacyjnych siedzib urzędów i instytucji: na osi kompozycyjnej zaplanowano Muzeum, po płn. stronie siedzibę rejencji, po południowej gmachy Krajowego Zakładu Ubezpieczeń i Dyrekcji Celnej.
W 1911 r. Szczecin liczył 233 500 mieszkańców, a powierzchnia miasta zamykała się w 7 780 hektarach.
opracowano w BPPM w Szczecinie:
mgr inż. arch. Angelika Szerniewicz-Kwas,
dr hab. Radosław Skrycki, prof. US,
Grzegorz Solecki