Przejdź do treści

Plan miasta z oznaczeniem istniejącej sieci kanalizacyjnej z roku 1886

fotokopia 1941 r., czarno-biała, wymiary 122 x 75 cm, skala 1 : 5 000, Muzeum Narodowe w Szczecinie, sygn. 92

Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina - 1886 r.

Lata 80-te XIX w., a szczególnie druga połowa to okres przełomowy w rozwoju przestrzennym Szczecina. Puste kwartały, wyznaczone według nowoczesnych wzorów urbanistycznych, zaczęły się zabudowywać, a zjawisko to przybierało na sile wraz z dynamicznym rozwojem gospodarczym miasta. Kwestią niebagatelną stała się modernizacja przestarzałej infrastruktury i budowa nowej, w celu obsługi nowych terenów miejskich, które miały odpowiadać nowoczesnym standardom cywilizacyjnym.

Przyrost ludności (w 1885 r. miasto liczyło 99 543 osób, a w 1890 r. już 116 228 mieszkańców) oraz ogromnie zagęszczone dzielnice Starego i Nowego Miasta wpływały na stan warunków higieniczno - sanitarnych. Zasadniczy wpływ na środowisko zamieszkania miał także rozwijający się ekspansywnie przemysł, związany z tym żywiołowy napływ ludności i powstające zespoły zabudowy robotniczej o niskim standardzie (Pomorzany, Niebuszewo, Drzetowo).

Do lat 60-tych XIX w. mieszkańcy Szczecina nie posiadali bieżącej wody, miasto zasilane było ze studni, nieczystości wyrzucane na wąskie ulice spływały rynsztokami wzdłuż jezdni do Odry, na ciasnych podwórkach gromadzono śmieci i użytkowano doły kloaczne sąsiadujące ze stajniami. Mieszkańcy hodowali drób, a także bydło, owce, kozy, świnie oraz konie, które stanowiły podstawę komunikacji miejskiej. Stawało się coraz bardziej oczywiste, że fatalne warunki sanitarne panujące w miastach są przyczyną wielu chorób, systematycznie powracających epidemii i wysokiej śmiertelności.

Do 1861 r. wykonano kilka koncepcji zaopatrzenia miasta w bieżącą wodę. Dzięki zaangażowaniu Hobrechta, który od tego roku objął posadę miejskiego radcy budowlanego, wybudowano sieć wodociągową zastępującą dotychczas funkcjonujące studnie, pompy uliczne i niewielkie odcinki wodociągu. W 1865 r. na terenie Górnego Wiku uruchomiono zakład wodociągowy, a na obecnym Wzgórzu Hetmańskim zbiornik zapewniający ciśnienie i filtrowanie wody. Miasto wyposażono w hydranty dla straży pożarnej. Hobrecht doprowadził do utworzenia zawodowej służby ogniowej, działającej na wzór służb berlińskich oraz do wniesienia ich siedziby przy ul. Grodzkiej. Jako pierwszy uruchomił wodociąg, co dotychczas udawało się to tylko specjalistom sprowadzanym z Anglii. Prowadził czynną kampanię na rzecz ochrony zdrowia publicznego, a więc min. likwidacji rynsztoków i dołów kloacznych oraz konieczności wprowadzenia kanalizacji miejskiej. Jednak dopiero kolejna zaraza, która pochłonęła w Szczecinie ponad dwa tysiące ofiar, utwierdziła władze miejskie w przekonaniu, że realizacja pełnej infrastruktury jest zadaniem priorytetowym. W 1868 r. Hobrecht zaprezentował opracowanie „Kanalizacja miasta Szczecina”, które było efektem zebranych obserwacji z odbytych podróży do Anglii i Francji. Plan kanalizacji obejmował obszary Starego i Nowego Miasta oraz Kępę Parnicką, Łasztownię i jest przedstawiony na niniejszej mapie już jako funkcjonujący system.

Wzdłuż wszystkich ulic Starego i Nowego Miasta poprowadzono podziemne kanały, wykonano stację pomp przed Bramą Panieńską, z której ścieki tłoczone były na poletko irygacyjne na Wyspie Grodzkiej. Drugi układ obejmował wymienione wyspy Śródodrza z przepompownią przed Bramą Kozią, skąd ścieki odprowadzano na nieużytki Ostrów Grabski. W tym samym czasie również z inicjatywy Hobrechta uregulowano zasady wywozu nieczystości płynnych z szamb oraz utrzymania czystości w mieście. Hobrecht zapisał się też w historii miasta jako autor koncepcji planu śródmieścia Szczecina, a nie tylko prekursor przedsięwzięć związanych z higieną i poprawą warunków życia.

Prezentowany plan z 1886 r. przedstawia istniejącą sieć kanalizacji, która powstawała sukcesywnie od połowy lat 70-tych XIX w., po likwidacji statusu twierdzy szczecińskiej i przyjęciu planu zabudowy terenów pofortecznych. Kolejne odcinki sieci kanalizacyjnej ze względów ekonomicznych i technologicznych realizowano po wykupie większości parcel w kwartale lub zakończeniu jego zabudowy.

Widoczna na planie siatka ulic (warstwa podziałów własnościowych i budynków) obrazuje chronologię zabudowy obszarów śródmieścia. Jako pierwsze zostały wypełnione parcele przy ul. Wielkopolskiej, Wojska Polskiego, Królowej Korony Polskiej, Rayskiego i Niegolewskiego, które realizowała Spółka „Westend”. Zabudowano obszar w widłach ul. Roosevelta - al. Wyzwolenia i Matejki, kwartały w widłach ul. Śląskiej, Piłsudskiego i Wielkopolskiej oraz północną część ul. Małopolskiej. Plan dokumentuje początki zabudowy ul. Krzywoustego na odcinku pomiędzy pl. Zwycięstwa a ul. Ks. Bogusława. Cechą charakterystyczną planu są place: Grunwaldzki, Odrodzenia i Sprzymierzonych, które na skutek kolejnej zmiany do planu śródmieścia uzgodnionej w 1882 r., zostały przekształcone z wielokątnych na okrągłe.

Prace z zakresu infrastruktury komunalnej w obrębie każdej z ulic śródmieścia trwały przez kilka lat. Powodem były rosnące koszty realizacji robót, które stanowiły potężne przedsięwzięcie inwestycyjne obejmujące coraz większy obszar miasta. Zróżnicowana struktura własnościowa i możliwości inwestorów oraz firm wykonawczych bardzo utrudniały koordynację robót komunalnych, do których należało wykonanie sieci kanalizacyjnej, wodociągowej, gazowej, brukowania, ułożenia chodników, montażu latarni ulicznych, nasadzeń drzew, zagospodarowania przedogródków i wybudowanie linii tramwajowych.

Największy obszar martwy inwestycyjnie przedstawia strefa al. Piastów i rejon pomiędzy Nowym i Starym Turzynem. Jednym z powodów zastoju były pertraktacje nad przebiegiem kolejowej linii obwodowej Szczecin – Jasienica, który ustalono dopiero w 1896 r.

opracowano w BPPM w Szczecinie:

mgr inż. arch. Angelika Szerniewicz-Kwas,

dr hab. Radosław Skrycki, prof. US,

Grzegorz Solecki