Plan strategiczny miasta Szczecin jako założenia do miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta maj 1993 roku.
Miejska Pracownia Urbanistyczna w Szczecinie - generalny projektant planu mgr inż. arch. Marek Piskorski i jego zespół, światłokopie kolorowane naklejone na płótno, plansza 1,51 x 1,37 m, skala 1 : 25 000, przechowywany w BPPM, znak archiwalny I 59/94.
Dokonana w Polsce od 1989 r. przemiana polityczno - gospodarcza w sposób istotny wpłynęła na gospodarowanie przestrzenią w gminach i całym państwie. Zasadniczo zmieniła się rola planów przestrzennych, które przestały być sterowane centralnie i uwzględniały nowe okoliczności - zmianę ustroju politycznego Polski, a w szczególności odrodzenie samorządu terytorialnego, zmianę ustroju gospodarczego - ograniczenie roli państwa w życiu gospodarczym i wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej, przywrócenie własności prywatnej środków produkcji, uwłaszczenie przedsiębiorstw państwowych i spółdzielni mieszkaniowych.
Obowiązujący „Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Szczecina i Polic” uchwalony w 1977 r., zmieniany kilkakrotnie, nie uwzględniał min.: uznania roli inwestora niepublicznego w gospodarce i przekształceniach przestrzeni, praw właścicieli gruntów oraz skutków cywilno-prawnych uchwalenia planu, podziału kompetencyjnego między organami władz samorządowych a administracją rządową.
Założeniem planu strategicznego Szczecina było przedstawienie opcji rozwojowych oraz zdefiniowanie rozstrzygnięć generalnych w skali całego miasta, wymaganych ustawą z 1984 r. jako założeń do planu. Jako podstawę konstrukcji planu strategicznego przyjęto wszystkie warianty ewolucji struktury miejskiej wyróżnione w etapie projektu Założeń z roku 1990, które należało zweryfikować i dostosować do nowej sytuacji ustrojowej. Zasadniczym celem strategii, która stanowiła etap wstępny do prac nad planem ogólnym, było sformułowanie wytycznych do planu ogólnego w skali 1 : 5 000 i opracowań specjalistycznych oraz wskazanie obszarów tych opracowań. Strategia uwzględniła także powiązania zewnętrzne miasta i przedstawiła wnioski do planów i programów wojewódzkich i gmin ościennych. Opracowanie poszerzono o warstwę promocyjną, która pokazuje możliwości rozwoju miasta, formułuje prognozy rozwojowe, stanowi materiał promocyjny dla potencjalnych inwestorów i wskazuje priorytety dla inwestycji komunalnych.
W okresie sporządzania planu utrzymywała się tendencja systematycznego przyrostu ludności. W latach 1980 – 1991 przyrost wynosił 25 900 osób. Prognozy demograficzne przewidywały dalszy wzrost liczby mieszkańców, która w 2010 r. miała osiągnąć wysokość 450 000. Chłonność miasta w granicach administracyjnych oszacowano na 500 000 mieszkańców.
Strategia ustala ogólne dyspozycje funkcjonalno-przestrzenne miasta, wyróżniając strefy o funkcji dominującej, które pokazano jako istniejące obszary zurbanizowane i projektowane kierunki ich rozwoju. Naczelną zasadą planu było otwarcie miasta na inicjatywy samodzielnych podmiotów gospodarczych, stworzenie sprzyjającej atmosfery dla lokalizacji i rozwoju nowych inwestycji. Działania planistyczne koncentrowano na rozwoju wewnętrznym - przekształcaniu terenów już zainwestowanych tak, aby ograniczyć ekspansję miasta na tereny niezurbanizowane. Większość istniejących struktur przestrzennych zachowanych wskazano do restrukturyzacji, rewaloryzacji i porządkowania. Dotyczyło to również osiedli powojennych.
Plan zawiera istotne dla ewolucji struktury miejskiej obszary: śródmieścia funkcjonalnego i pozostałe tereny usługowe oraz usługowo-mieszkaniowe (kolor czerwony – istniejące, różowy - projektowane), tereny mieszkaniowe (brązowy / jasno brązowy), tereny portowe (ciemny niebieski / niebieski), tereny funkcji komercyjnych (ciemny fiolet / fiolet). Pod pojęciem funkcji komercyjnych rozumiano wszelką działalność produkcyjną i usługową, w tym przemysł, bazy i składy. W pakiecie funkcji dominujących znalazły się także rezerwacje dla rozwoju terenów: rolniczych, zieleni wysokiej o zwartym charakterze (lasy, parki, cmentarze), tereny krajobrazu otwartego, wody oraz wskazano tereny zainwestowania miejskiego z bogato ukształtowaną zielenią towarzyszącą (sportowe, rekreacyjno – turystyczne, usługowe, zabudowy jednorodzinnej, ogródki działkowe, itp.) – oznaczone kolorem zielonym z czerwoną obwódką.
Plan zakładał utrwalenie i wzmacnianie funkcji centrotwórczych w obszarze śródmieścia. Szereg zachowanych rezerw terenowych otwierał możliwość wprowadzenia wielu obiektów usługowych i komercyjnych, zwłaszcza na obszarze odrzańskich wysp. Dlatego w planie podjęto próbę wykreowania Łasztowni i Wyspy Grodzkiej jako kontynuacji przestrzeni śródmiejskiej, co przywróciłoby wizerunek miasta nad wodą, którego Szczecin nie zdołał odbudować w latach powojennych. Zakładano połączenie obu wysp groblą, przekształcenie Duńczycy w basen jachtowy, a nabrzeże Starówka w dworzec morski żeglugi pasażerskiej. Zespół wysp miał stanowić ośrodek biurowo-administracyjny, związany także z gospodarką morską oraz koncentrację funkcji turystyczno-rekreacyjnych związanych z wodą i kształtowanych w otoczeniu zieleni. Ośrodek ogólnomiejski na Prawobrzeżu ulokowano na terenie lotniska sportowego w Dąbiu. Otrzymał status wspomagająco – odciążającego śródmieście.
Strategia utrwalała koncentrację funkcji portowej na Międzyodrzu oraz na lewym brzegu Odry Zachodniej. Planowano dalszy rozwój portu w mieście dokonując rezerwy terenowej na Ostrowie Mieleńskim i Ostrowie Grabowskim.
Strategia prezentowała bogatą ofertę dla inwestorów przemysłu nieuciążliwego. Z myślą o wprowadzaniu nowych technologii, wykorzystaniu istniejącego potencjału naukowo – technicznego, a przede wszystkim nowych miejscach pracy, wskazano tereny komercyjne przy ciągach wylotowych do przejść granicznych. Funkcje przemysłowo – składowe ulokowano głównie: na Dolnym Tarasie – Nadodrzański Zespół Przemysłowy, rejon dolnych Pomorzan, Gumieniec, tereny w Żydowcach, na północ od Dąbia oraz zespół przy ul. Struga, tereny w Płoni.
W kontekście uwarunkowań i prognoz demograficznych zadaniem priorytetowym prac planistycznych było wskazanie potencjalnych terenów rozwojowych na cele zabudowy mieszkaniowej oraz usprawnienie powiązań komunikacyjnych w mieście. Wskazano potencjalne kierunki rozwoju: zachodni, północny i Prawobrzeże. W Dzielnicy Zachód jako rozwojowe tereny dla zabudowy jednorodzinnej niskiej intensywności wskazano: osiedle Gumieńce (obszar pomiędzy ulicami Ku słońcu i przygodną), osiedle Krzekowo i tereny w otoczeniu dawnej wsi Osów. W dzielnicy Północ dokonano rezerwacji pod zabudowę wielorodzinną niskiej intensywności i jednorodzinną w rejonie Słowiczego Stawu, Jaworowego Stawu oraz osiedli Stoki i Odolany. Zabudowę jednorodzinną planowano także w granicach osiedla Stołczyn (po zachodniej stronie Szosy Polskiej do ulicy Doroty) oraz w rejonie Skolwin Żółwinko i Skolwin Zachód. Na Prawobrzeżu przewidywano zabudowę mieszkaniową niskiej intensywności, głównie jednorodzinną, jako kontynuację osiedli: Żydowce, Podjuchy, Bukowe – Klęskowo, Płonia, Trzebusz, Żydowce. Szacowano, że zagospodarowanie wskazanych terenów zaspokoi potrzeby mieszkaniowe dla ok. 50,0 – 55,0 tys. mieszkańców. W ogólnym bilansie potrzeb mieszkaniowych ujęto także rezerwy wskazane na planie jako tereny zainwestowania miejskiego z bogato ukształtowaną zielenią towarzyszącą, w tym zabudowa jednorodzinna. Nowym zjawiskiem planistycznym, jak na kraj postkomunistyczny, była możliwość wyznaczenia terenów rezydencjonalnych, które zakwalifikowano do strefy specjalnej polityki przestrzennej. Wyodrębnienie tak specyficznej formy zabudowy i zagospodarowania było kolejną próbą powrotu do howardowskiej idei „miasta – ogrodu”, która należała do tradycji miasta.
Strategia jako wypadkowa uwarunkowań, w swoich konkluzjach końcowych została zdeterminowana przede wszystkim fizjonomią struktury przestrzennej i jej ulokowania w rozlewisku Odry pomiędzy Wzgórzami Warszewskimi i Wzgórzami Bukowymi. Wkomponowanie rozwijających się funkcji w szeroko rozumiany krajobraz miasta stało się podstawowym wyznacznikiem działań planistycznych. Konsekwencją takiego sposobu myślenia było wprowadzenie kategorii terenów zainwestowania miejskiego z bogato ukształtowaną zielenią towarzyszącą. W kategorii zawarto szeroką paletę funkcji: sportu, rekreacji i turystyki, usług i zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, ponieważ rygor szczególnego sposobu zagospodarowania terenu i lokalizacji inwestycji, które kształtowały fizjonomię w skali mikro i makro, stanowiły nadrzędną dyspozycję wobec ustalenia funkcji. Transformacja gospodarcza spowodowała, że w sferze planistycznej o każdej z funkcji zaczęto myśleć jak o produkcie wolnego rynku, także o zabudowie mieszkaniowej.
W celu utrzymania kontroli nad modelowaniem wizerunku przestrzennego Szczecina wybrano fragmenty panoram miejskich, które budują fizjonomię krajobrazu i ustanowiono, po raz pierwszy, chronione sylwety miejskie. Były to niewielkie odcinki atrakcyjnych ekspozycji, które zidentyfikowano w obszarach: nabrzeży Odry Zachodniej w strefie Starego i Nowego Miasta, Łasztowni i wschodniego nabrzeża Kanału Grodzkiego, osiedli Bukowo, Stołczyn, oraz na obszarze Prawobrzeża: osiedla Żydowce, Podjuchy, Płonia, Wielgowo.
Nowym narzędziem planistycznym, które integrowało zagadnienia krajobrazu miasta i polityki proekologicznej był Ekologiczny System Zieleni Miejskiej. Konstrukcja systemu została oparta o ideę ciągów i korytarzy ekologicznych nawiązującą do zasad wielkoprzestrzennego Ekologicznego Systemu Terenów Chronionych opracowanego dla województwa.
Niezależnie od kierunków dalszego przekształcania przestrzeni miejskiej Szczecin osiągnął próg wydolności komunikacyjnej. Ograniczenia rozwojowe wynikały głównie z: braku sprawnego połączenia komunikacją zbiorową części lewo- i prawobrzeżnej miasta oraz tras wylotowych z miasta, niedostatecznie rozwinięty układ uliczny między dzielnicami, zły stan techniczny przepraw mostowych, niedostatecznie ukształtowany układ uliczny śródmieścia, a zwłaszcza brak śródmiejskiej obwodnicy, niedobór miejsc postojowych. Plan zakładał realizację nowych tras wlotowych do Szczecina: Trasy Nowogdańskiej i nowej trasy poprzez Międzyodrze (w kierunku południowym) do planowanej autostrady A3, wraz z ich powiązaniem z obszarem portu. Zakładano modernizację tras wlotowych: Mieszka I – Południowa, Przestrzenna – Nowoprzestrzenna, Wojska Polskiego, Ku Słońcu, Szosa Polska. W celu rozwiązania problemów transportowych śródmieścia planowano tzw. małą obwodnicę centrum (ul. Nowowielkopolska wraz z przebudową węzła pl. Sprzymierzonych). W perspektywie przewidziano realizację trasy obwodnicowej ruchu szybkiego wzdłuż kolei, a następnie w tunelu pod Parkiem Kasprowicza z włączeniem w ul. 1 Maja w kierunku stoczni. Podstawowy szkielet komunikacji publicznej miały tworzyć dwie główne trasy tramwajowe: Słoneczne – Krzekowo i Potulicka – Warszewo, zintegrowany z pozostałym układem tramwajowym i autobusowym. Zakładano realizację zachodniej obwodnicy kolejowej, generalnie poza obszarem miasta, celem wyeliminowania ruchu towarowego, który przebiegał przez tereny intensywnej zabudowy.
opracowano w BPPM w Szczecinie:
mgr inż. arch. Janusz Nekanda -Trepka,
dr inż. Dariusz Dołgoszyja